Rationaliteit is een illusie

Niet iedereen ziet hetzelfde. Maar we denken van wel. Een gedeelde illusie dus. Als conflictbemiddelaar (of mediator) zie ik die illusie leiden naar irrationeel gedrag waarvan niemand lijkt te beseffen dat het irrationeel is.

Op een bijeenkomst in Amsterdam in mei illustreerde professor Richard Birke aan de hand van psychologische experimenten dat mensen teveel waarde hechten aan hun eigen oordeel. In werkelijkheid maken we allemaal denkfouten en dat doen we ook systematisch. De systematiek van onze fouten zorgt er wel voor dat we ervan kunnen leren.

Maak jij redeneerfouten?

Perspective biases zijn illusies die we creëren voor onszelf en die bepalen wat we denken te zien en te weten. Een schitterend voorbeeld is The Selective Attention Experiment van Daniel J. Simons, populair geworden dankzij facebook. Als je deze korte video nog niet hebt gezien, doe dat dan eerst zonder verder te lezen. Je zal je eigen ogen niet geloven.

De helft van alle kijkers die – volgens de opdracht – het aantal passen tussen de spelers tellen, ziet niet dat halverwege het filmpje een grote gorilla in beeld komt gelopen, een paar tellen stilstaat en zich op de borst slaat! Dat maakt twee dingen heel helder: we zien en ervaren maar een gedeelte van wat er rond ons gebeurt (perspective bias) én we hebben er geen idee van!

Dat we niet geloven dat we zoveel om ons heen missen, is te danken aan over-confidence en illusion of control. Twee psychologische mechanismen die een grote rol spelen in conflicten. Want bij elke discussie geloven we onze eigen versie en gaan we ervan uit dat iedereen ons perspectief deelt. Iets wat nog hardnekkiger speelt binnen gespecialiseerde beroepsgroepen.

Bent u een professional of expert in een vakgebied? Dat is het als u eerlijk bent waarschijnlijk wel herkenbaar. Ik heb gewerkt als advocaat en tijdens mijn stage kreeg ik de instructie de besluiten van de tegenstrever niet te lezen voordat mijn eigen besluiten klaar waren. Dat bleek een effectieve techniek om overtuigd te blijven van het gelijk van mijn cliënt, maar het was ook behoorlijk onverantwoord. Een eenzijdige visie kritiekloos versterken, laat niet toe zwakheden in de eigen redenering te zien of te corrigeren.

Biased assimilation en confirmation bias zorgen er vervolgens voor dat je overtuigd blijft van je gelijk. Je brein zorgt ervoor dat je alle nieuwe of externe informatie zo filtert dat het je standpunt alleen maar versterkt.

Tel alle systematische redeneerfouten op en het is geen wonder dat we ons hele leven verzeild geraken in conflicten!

Hoe je denkfouten kan voorkomen of bijsturen

Het Gorilla Experiment illustreert haarfijn hoe moeilijk het is om te geloven dat wat we zien maar een gedeelte van de werkelijkheid is. En dus is de vraag hoe je jezelf of anderen ervan kan overtuigen dat er meer kanten zijn aan een verhaal?

Uit wetenschappelijk onderzoek verzameld door  cognitief psycholoog Tom Stafford blijkt dat ondanks alle fouten in ons denken we wel in staat zijn goede argumenten te onderscheiden van slechte, waarheid te erkennen wanneer die aangetoond wordt en onze overtuigingen daarop aan te passen zodra we ontdekken dat ze inderdaad gaten vertoont.

Ook andere literatuur beschrijft dat het cruciaal is om voorafgaand aan elke beslissing meerdere perspectieven toe te laten.

Pas je dit toe op conflictsituaties dan is het ontzettend belangrijk om alle partijen aan het woord te laten in aanwezigheid van elkaar.

Een probleem belichten vanuit ieders visie en achtergrond en ook doorvragen naar die achtergrond is de enige manier om tunnelvisie en over-confidence te bestrijden. Wie andere visies onderzoekt en bereid is die even serieus te nemen als de eigen visie wint veel. Of anders gezegd: andermans visie en belangen bekijken, vermijdt dat je redeneerfouten maakt die je geld kosten.

Foto: Street Art door Julian Beever.

3 antwoorden
  1. Louise Dancet
    Louise Dancet zegt:

    Dankjewel voor de tip Else! Ik heb het artikel van Tom Stafford net gelezen en de inhoud ervan sluit mooi aan. Ik heb mijn blogbericht aangevuld met een verwijzing naar zijn artikel (zie laatste paragraaf hierboven). Zijn uitdrukking ‘reason has a quiet power’ is ook een mooie.

    Beantwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *